VIẾT TIẾP NHỮNG TRANG SỬ VÀNG THIÊN LỘC - CAN LỘC

Can Lộc, một vùng đất “địa linh nhân kiệt” - vùng đất đầy nắng đầy gió, nhưng cũng đầy yêu thương, nghĩa tình. Hãy một lần tìm về Can Lộc sẽ thấy được và sẽ cảm nhận được một hương sắc rất mới của sự phát triển diệu kỳ và trưởng thành vượt bậc nơi đây sau hơn năm thế kỷ.

Linh khí đất trời với tinh hoa con người nhiều thế hệ nối tiếp nhau đã dệt nên truyền thống Thiên Lộc - Can Lộc, góp phần làm nên một Hà Tĩnh địa linh nhân kiệt và một đất nước Việt Nam rạng rỡ ngàn năm văn hiến. Theo sử sách còn ghi, xưa Can Lộc thuộc huyện Hà Hoàng, quận Cửu Chân, năm 271 đổi là huyện Phù Lĩnh, năm 679 là huyện Việt Thường. Năm 1010, mang tên là huyện Phỉ Lộc, sau đó là huyện Phúc Lộc. Năm 1469, niên hiệu Quang Thuận năm thứ 10, vua Lê Thánh Tông ban đạo dụ thành lập 12 thừa tuyên, mang tên là huyện Thiên Lộc. Năm 1862, vua Tự Đức đổi thành huyện Can Lộc cho đến ngày nay. Thiên Lộc xưa có 3 vùng cảnh quan tiêu biểu: núi rừng, đồng bằng và biển. Núi Hồng Lĩnh được xếp vào hàng danh sơn của nước Nam, có danh thắng Hương Tích từng được ngợi ca là Hoan Châu đệ nhất danh lam.

Cho đến bây giờ chưa xác định chính xác mảnh đất Can Lộc được thành lập vào tháng năm nào nhưng có một điều chắc chắn rằng: Can Lộc đã trở thành một phần không thể thiếu của nước Việt. Không phải ngẫu nhiên mà Can Lộc được mệnh danh là vùng đất “địa linh nhân kiệt”. Là nơi sản sinh, nuôi dưỡng những người con làm rạng danh quê hương, đất nước. Sách Lịch triều hiến chương loại chí ghi nhận, Can Lộc là một huyện trội về văn hóa, qua các thời kỳ thi cử Nho học có 42 vị đỗ đại khoa, chiếm 1/3 của cả tỉnh Hà Tĩnh.Sang đời Trần, nhiều vị quan danh tiếng có chiến tích được nhân dân ca ngợi trong đó có Đặng Tất. Ông là một trong những người Can Lộc đầu tiên trở thành nhân vật lịch sử lỗi lạc của Việt Nam thế kỉ XIV.

         Cùng với truyền thống hiếu học, Can Lộc còn là địa phương có truyền thống văn hóa, văn học, truyền thống thi ca. Nổi bật trên bầu trời văn học Việt Nam thế kỷ XVIII là các tác phẩm “Hoa Tiên Truyện” của Nguyễn Huy Tự, “Mai Đình Mộng Ký” của Nguyễn Huy Hổ ở Trường Lưu, là những tác phẩm đặt nền móng cho thể loại truyện thơ Nôm Việt Nam, được xếp vào hàng kiệt tác của văn học nước nhà. Đến với Can Lộc, ta được hòa mình vào sự ngọt ngào, sâu lắng của những câu hò, điệu ví đậm chất tình đời, tình người mà nổi bật là ví Phường Vải của làng Trường Lưu để góp phần cùng Dân ca Ví,Giặm Nghệ Tĩnh trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Ta không thể quên được những bộ sách giáo khoa phục vụ cho trường học tư đầu tiên của một dòng họ - được khắc chữ Hán ngược trên những bản gỗ - Mộc Bản Trường học Phúc Giang; Ta không khỏi ngỡ ngàng bởi sự tài trí hơn người, những nét vẽ để đời của Nguyễn Huy Oánh qua tuyệt tác Hoàng Hoa Sứ Trình Đồ, mà ông vẽ lại bản đồ về hành trình đi sứ của mình ở Trung Hoa. Là những Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức thế giới của UNESCO khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Từ những đêm xa mờ sương của lịch sử, cách đây hơn năm trăm trước một vùng quê đã được hình thành, thăng trầm đi lên đồng hành cùng lịch sử nước nhà trong đánh đuổi ngoại xâm, bảo vệ bờ cỏi, chấn hưng đất nước. Những năm đầu thế kỉ XX là những năm sôi nổi, mãnh liệt nhất của quê hương Can Lộc đã để lại dấu ấn không thể phai mờ trong lịch sử dân tộc. Phong trào Cần Vương dù bị đàn áp, nhưng ảnh hưởng của nó vẫn còn sâu sắc cả vùng Nghệ Tĩnh, mà Can Lộc vẫn là địa bàn sôi động. Từ những năm 1925 trở đi, lịch sử Việt Nam bước sang một thời đại mới, ở Can Lộc cũng xuất hiện những tổ chức Cách mạng tiền thân của Đảng Cộng sản, tiến tới giai đoạn nhân dân chiến đấu dưới lá cờ Đảng, giành độc lập tự do cho dân tộc, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Ở Can Lộc với phong trào quần chúng phát triển rộng khắp và sự lớn mạnh của các tổ chức Đảng, đoàn thể chính trị bấy giờ đã tổ chức nhiều cuộc mít tinh, biểu tình, kéo đến huyện đường đòi Tri huyện trả lời yêu sách,…mà đỉnh cao phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930-1931), tiêu biểu là cuộc biểu tình ở Ngã ba Nghèn lịch sử cùng với phong trào cách mạng sôi nổi của Đảng bộ và nhân dân Can Lộc đã làm cho bộ máy chính quyền thực dân Pháp và bộ máy chính quyền địa phương lúc bấy giờ lâm vào tình trạng tê liệt và tan rã, quần chúng nhân dân đã lập nên các XôViết làng xã tại Can Lộc. Và còn đó tại mãnh đất Nghèn lịch sử nơi 42 chiến sĩ, nhân dân ngã xuống, nơi chiến tích còn ghi nay mọc lên tượng đài thể hiện hiện tinh thần bất diệt sừng sững cho con cháu mai sau.  

         Với ý chí không chịu khuất phục, không cam chịu lầm than nô lệ nhân dân Can Lộc dưới sự lãnh đạo của Huyện ủy, Tỉnh ủy, Xứ ủy Trung kỳ, của Ban lãnh đạo Việt Minh huyện Can Lộc đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình, đấu tranh vũ trang dành chính quyền mà đỉnh cao là cuộc biểu tình vũ trang từ sáng ngày 17/8/1945 đến chiều 18/8/1945. Chính quyền ở tổng và các xã, làng trong huyện đã hoàn thành thắng lợi, cùng với cả tỉnh, cả nước đi đến Cách mạng tháng 8/1945 thành công (Can Lộc giành chính quyền sớm hơn 3 ngày so với các địa phương trong toàn quốc). Từ đây nhân dân ta, dân tộc ta đã bước sang một trang sử mới, từ kiếp nô lệ mất nước trở thành người tự do, làm chủ vận của một đất nước độc lập, tự do, làm chủ cuộc sống của mình.

Chúng ta cũng không thể quên được những kí ức khốc liệt, hào hùng của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Với khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, “Xe chưa qua, nhà không tiếc”, nhân dân Can Lộc đã vượt lên bom đạn của kẻ thù, vừa sản xuất giỏi, vừa chiến đấu giỏi, hiệp đồng với bộ đội, thanh niên xung phong, công nhân giao thông đảm bảo mạch máu giao thông thông suốt “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”. Ngã ba Đồng Lộc, nhân dân Can Lộc có thể tự hào với những cái tên tuổi và năm tháng đó, Ngã ba Đồng Lộc huyền thoại, tượng đài chiến thắng Đồng Lộc sững sững giữa thông reo, giữa trời xanh Can Lộc mãi trường tồn trong lòng dân đất Việt và nhân dân tiến bộ thế giới ngợi ca sự hy sinh anh dũng của hàng ngàn đồng bào, chiến sỹ, nhân dân địa phương, tiêu biểu là sự hy sinh trọn tuổi thanh xuân của 10 Nữ thanh niên xung phong. Tự hào với tinh thần quyết chiến quyết thắng của nhân dân và lực lượng vũ trang huyện nhà cũng như 30/30 xã, thị trấn (có 7 xã nay chuyển về huyện Lộc Hà) được Nhà nước phong tặng danh hiệu Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Với bề dày truyền thống của mình Đảng bộ và nhân dân nơi đây càng tự hào, vững tin để tiếp bước cùng cả nước viết lên những trang sử mới của mình.

Bước sang thời kỳ đổi mới Can Lộc là huyện tiêu biểu, dẫn đầu trong các phong trào xóa nhà tranh tre dột nát, ngói hóa nhà ở cho Nhân dân; hoàn thành chương trình nước sạch vệ sinh và môi trường, chuyển đổi mùa vụ, sản xuất giống mới, cải tạo vườn tạp, chuyển đổi ruộng đất giai đoạn hai thành công ở tất cả các xã, thị trấn, đã tạo bước đột phá mở đường cho nông nghiệp và nông thôn phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Thành quả đó là sự nhạy bén trong việc nắm bắt các chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước, sự sáng tạo, quyết liệt trong thực hiện, tạo được phong trào thi đua sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân. Nhiều công trình hạ tầng kỹ thuật về điện, đường giao thông, hồ đập, kênh mương thủy lợi, trường học, trạm y tế, công trình phúc lợi được xây dựng bằng sự kết hợp đầu tư ngân sách của Nhà nước và huy động nội lực trong nhân dân. Đó chính là sự hòa quyện của ý Đảng, lòng dân gắn với tư duy, chiến lược của các thế hệ lãnh đạo huyện nhà qua các thời kỳ. Vinh dự tự hào hai xã Quang Lộc và Thiên Lộc được phong tặng Đơn vị Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới, xã Thiên Lộc là xã đạt chuẩn nông thôn mới toàn quốc giai đoạn 1, huyện nhà được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Hai, hạng Ba. 

Và một sự thay đổi thần kỳ, như một kỳ tích lịch sử trong mười năm của giai đoạn 2009 - 2020, giai đoạn: Can Lộc cùng cả nước thực hiện sự nghiệp Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn, chung tay xây dựng xây dựng nông thôn mới.Ai đã và đang sống nơi đây thì sẽ thấm thía được những thăng trầm, biến động về lịch sử, văn hoá,… mà nhân dân phải gồng mình chống chọi từ khắc nghiệt của thiên nhiên, sự tàn phá của chiến tranh. Vậy mà, từ một vùng đất khô cằn, bom đạn phá hủy tàn khốc, Đồng Lộc nay đã trở thành một thị trấn sầm uất, Ngã ba Đồng Lộc - toạ độ lửa của cuộc kháng chiến chống Mỹ, địa danh đã trở thành huyền thoại đã và đang được đầu tư xây dựng ngày một khang trang, với nhiều công trình kiến trúc đặc biệt như: Khu mộ 10 nữ TNXP, Nhà bia tưởng niệm TNXP toàn quốc, Sa bàn chiến đấu, Nhà bảo tàng, Tháp chuông Đồng Lộc, Cụm tượng 10 nữ TNXP, cùng nhiều công trình văn hóa tâm linh khác để trở thành Khu tưởng niệm Thanh niên xung phong toàn quốc, Khu du lịch trọng điểm của quốc gia,…để cùng  hoà quyện vào quần thể dân cư, miền quê trù phú vùng Trà Sơn bốn mùa cây trái thơm hương, cùng vẽ đẹp mộng mơ của hồ Cửa Thờ Trại Tiểu tạo nên điểm du lịch tâm linh, du lịch sinh thái trãi nghiệm, mô hình du lịch homestay,…mê hoặc long người đây cũng là một điểm du lịch độc đáo, đủ sức hút đối với khách du lịch bởi những nét đẹp chẳng nơi nào có được. Nó độc đáo bởi du khách được ôn lại những năm tháng hào hùng chiến tranh chống kẻ thù xâm lược, được thả hồn vào thiên nhiên, được hái rau, đuổi gà, bắt cá, hái cam, thưởng thức những sản phẩm tự mình cùng người dân thu hoạch, hoặc các sản phẩm OCOP tiêu biểu,…và chính trên dải đất này người dân, chính quyền nơi đây đã tạo được giống camcó hương vị đặc trưng, trở thành thương hiệu “Cam Trà Sơn”. Với đức tính cần cù, chịu khó, ham học hỏi của người dân họ đã làm giàu trên chính quê hương mình. Ta không thể tưởng tượng được rằng trên mảnh đất khô cằn, nghèo nàn (nơi gà ăn đá, chó ăn sỏi) như thế lại có được những trang trại rộng lớn ứng dụng sản xuất, tưới nước, bón phân bằng công nghệ tiên tiến của các nước trên thế giới,… Nhờ việc làm giàu từ đất làng mà giờ đây xã Thượng Lộc như diện cho mình một chiếc áo mới, khi bước chân đến vùng đất này ta bị cuốn hút ngay bởi những vườn cam, đồi cam, cây ăn quả san sát, những ngả đường mươn mướt một màu xanh của cây cối, rau màu. Đến Can Lộc, ta cùng đến Vượng Lộc, ở đây không còn là những con đường đất lầy lội, những hàng cỏ dại chen đường năm xưa, thay vào đó là những con đường bát ngát, phẳng lì điểm thêm những vạt hoa tràn ngập sắc màu như được thay da đổi thịt, thôn Hồng Lĩnh - Vượng Lộc ngày nay trở thành miền quê nổi tiếng, là nơi cũng cấp cây giống cho cả trong ngoài tỉnh nào thanh long, xu hào, cà chua, bắp cải, rau dưa đủ loại,….Đến Can Lộc tìm về với Phan Sơn,Nhân Phong, Sơn Bình - Gia Hanh, Nhật Tân, Đại Đồng - Mỹ Lộc, Thạch Ngọc, Đông Lĩnh - Yên Lộc, Chiến Thắng, Tứ Xuyên - Vĩnh Lộc,...về với xứ Đạo Bình Yên, Đồng Yên Xuân Lộc, Tràng Sơn, Đình Sơn - Yên Lộc, Ban Long, Trại Lê - Quang Lộc, Trại Tiểu - Mỹ Lộc ta cứ ngỡ phố trong làng, thật là những miền quê đáng sống được nhân dân Can Lộc bảo tồn, dựng xây theo tiêu chí nông thôn mới. Hay về với Trường Lưu “Bát cảnh” để chứng kiến cùng với xây dựng, bảo tồn các di tích lịch sử, gắn với xây dựng khu dân cư kiểu mẫu và đang được quy hoạch để sớm trở thành làng du lịch điển hình Trường Lưu,…

Làng K130 xã Tiến Lộc

Một điểm nổi bật trên hành trình xây dựng nông thôn mới - Đô thị văn minh đó là Đảng bộ và nhân dân thị trấn Nghèn đã có nhiều nỗ lực, huy động sức người, sức của, xây dựng thị trấn xứng tầm đô thị loại IV, sắp tới sáp nhập thêm xã Tiến Lộc, đô thị hóa mở rộng ra các vùng Thiên Lộc, Tùng Lộc, Xuân Lộc, Khánh Lộc để xứng đáng “Là trung tâm kinh tế, văn hóa, hành chính, khoa học - kỹ thuật, giáo dục - đào tạo, du lịch, dịch vụ, đầu mối giao thông, giao lưu thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng, của tỉnh và liên tỉnh”.Với sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền, sự vào cuộc của Mặt trận và các tổ chức đoàn thể, công cuộc xây dựng nông thôn mới - đô thị văn minh đã đạt được những chuyển biến tích cực: Kinh tế xã hội có bước phát triển, đời sống vật chất, tinh thần của người dân được nâng lên vượt bậc, thu nhập đạt 36,5 triệu đồng/người/năm tăng 3,7 lần so với năm 2010; an ninh chính trị được giữ vững. Kết cấu hạ tầng không ngừng được tăng cường, trong 10 năm thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới - Đô thị văn minh toàn huyện Can Lộc đã huy động 3.484,5 tỷ đồng, hàng vạn ngày công, có 11.403 hộ hiến 649.927m² đất; Xây dụng mới và nâng cấp hơn 850 km đường GTNT, nâng cấp xây dựng mới hơn 200 km kênh mương, 54 trạm bơm; xây dựng, nâng cấp 121 công trình trường học, xây mới 16 trụ sở, 19 hội trường, 194 nhà văn hóa thôn, xây dựng 30 bãi trung chuyển rác và nhà máy xử lý rác thãi sinh hoạt 40 tấn/ngày, đêm; nâng cấp xây dựng hoàn thiện lưới điện để 100% số hộ được sử dụng điện... Hệ thống cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, có tính kết nối với đô thị, nhất là hệ thống đường giao thông với nhiều tuyến đạt trên mức chuẩn, được thảm nhựa; cơ sở vật chất văn hóa xã, thôn được đầu tư khang trang là nơi để bảo tồn, phát huy, thể hiện truyền thống văn hóa, tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao cộng đồng.

Thôn kiểu mẫu Sơn Bình xã Thượng Lộc

         Sau những nỗ lực phấn đấu không ngừng trong nhiều năm qua, việc được Thủ tướng Chính phủ ký Bằng công nhận huyện đạt chuẩn nông thôn mới năm 2019 gắn với phần thưởng, Huân chương Lao động hạng Ba là niềm vinh dự, tự hào to lớn của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Can Lộc. Với khí chất và tinh thần Xô Viết, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, nhân dân Can Lộc đã đồng lòng, chung tay góp sức làm nên điều kỳ diệu. Những kết quả có được hôm nay chính là kinh nghiệm để Can Lộc tiếp tục phát huy tính dân chủ, đoàn kết, huy động sức mạnh tập thể, nguồn lực tiếp tục xây dựng NTM vững chắc - lên một tầm cao mới, để thực sự là miền quê đáng sống.

“ Quê hương mỗi người chỉ một/ Như là chỉ một mẹ thôi

Quê hương nếu những ai không nhớ/ Sẽ không lớn nổi thành người”

Thiết nghĩ, sinh ra từ những câu hò điệu ví, hồn cốt của quê hương, dân tộc. Là một người con của mảnh đất Can Lộc đã bao giờ bạn đặt ra một câu hỏi rằng: Mình đã làm được gì cho quê hương? Ngắm nhìn quê hương đang từng ngày, từng giờ thay da đổi thịt, mang trong mình một diện mạo của huyện đạt chuẩn Nông thôn mới, lòng ta không khỏi xao xuyến,bâng khuâng, rất đỗi tự hào. Không cần một ai khác, cũng chẳng xa đâu mà ở ngay chính trong trái tim mỗi con người. Chỉ cần mỗi chúng ta biết yêu, biết nhớ, biết thương thì tự khắc sẽ “buộc” bản thân phải sống hết mình, thể hiện bằng hành động thiết thực, ý nghĩa cho quê hương yêu dấu - Can Lộc để cùng viết tiếp những trang sử mới 555 năm, 560 năm Thiên Lộc - Can Lộc Anh hùng./.

Can Lộc, tháng 10 năm 2019

Nguyễn Duy Cường -  Phó Chủ tịch UBND huyện Can Lộc