Nằm trên dãy núi Hồng Lĩnh, chùa Hương Tích thuộc địa phận xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, được mệnh danh là “Hoan Châu đệ nhất danh lam”, là điểm đến du lịch văn hóa tâm linh hấp dẫn, hàng năm thu hút hàng vạn lượt du khách, phật tử thập phương đến chiêm bái và lễ phật.
Tương truyền, Hương Tích là nơi công chúa Diệu Thiện (con gái thứ 3 của Sở Trang vương) tu hành, đắc đạo cứu độ chúng sinh. Truyền thuyết kể rằng: Vua Trang Vương nước Sở sinh hạ được ba người con gái. Khi trưởng thành, hai chị theo ý vua cha lấy chồng làm quan trong triều. Vua cha ép gả Diệu Thiện cho viên quan võ, là một kẻ độc ác, hung tàn, nàng phẫn chí và tìm đến cửa Phật tu hành, viên quan võ đã phóng hỏa đốt chùa, nhưng Diệu Thiện và các tăng ni được Phật che chở và cứu thoát. Đi về hướng nam, Diệu Thiện dừng chân ở động Hương Tích - núi Thiếu Lĩnh (tức Hồng Lĩnh) đất Việt Thường, dựng am tu hành và nổi tiếng là ni cô từ bi bác ái. Giữa lúc vua Sở Trang Vương lâm trọng bệnh, Diệu Thiện đã rũ lòng từ bi hỉ xả, cứu vớt chúng sinh, ban thuốc màu giúp Vua cha khỏi bệnh. Với tấm lòng từ bi, Diệu Thiện đã tu hành đắc đạo hóa Phật Quan Âm.
Theo sử sách ghi lại và qua nghiên cứu, khai quật khảo cổ học và ý kiến một số học giả thì Chùa Hương Tích trên núi Hồng Lĩnh, Thiên Lộc - Can Lộc là chùa gốc, xây dựng từ đời nhà Trần, thế kỷ XIII (còn chùa Hương Tích ở Hà Tây - Hà Nội là một “phiên bản” đầy ý nghĩa).
“Hương Tích Trần Triều Tự
Hồng Sơn đệ nhất phong
Di am không bạch thạch
Cổ chỉ đán thanh tùng”
(La Sơn Phu Tử)
Trải qua bao biến cố thăng trầm của thời gian và lịch sử, chùa Hương Tích trên dãy Ngàn Hống vẫn giữ được sự cổ kính, linh thiêng gắn liền với những dấu tích tu hành như: Am Thánh Mẫu, Nền Trang Vương, Miếu Cô, Miếu Cậu, Tam Bảo tiền đường (còn lưu giữ Hồng Chung (chuông) bảo vật). Cùng với 99 đỉnh non hồng hòa quyện giữa đất trời mùa xuân an lạc là các danh lam thắng cảnh nổ tiếng như: Hồ Nhà Đường, Suối Hương Tuyền, Am Phun Mây, Động Tiên Nữ, Giếng trời, Khe Quỷ khóc... như làm nên một bức tranh sơn thủy hữu tình, cuốn hút lòng người, du khách thập phương khi đến đây thưởng ngoạn.
"Tháng Giêng Đô Đài, tháng Hai Hương Tích"
Lễ hội chùa Hương Tích đã trở thành nét văn hóa truyền thống của người dân bản địa và du khách, phật tử gần xa; lễ hội thường niên mở đầu Năm du lịch Hà Tĩnh, cùng với Chính lễ 18/02 âm lịch – Ngày phật đản sinh Quán Thế Âm Bồ Tát, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao dân gian truyền thống, các nghi lễ cầu cho quốc thái dân an, mùa màng tươi tốt, người người hạnh phúc... được tổ chức quy mô, trang trọng, hấp dẫn. Mùa lễ hội năm nay, để thích ứng linh hoạt, an toàn trong tình hình mới, Ban tổ chức Lễ hội, Ban quản lý Khu Du lịch, Ban Trị sự Phật giáo và Sư trụ trì Chùa Hương Tích đã phối hợp tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp, phương án đảm bảo an toàn nhất cho du khách và phật tử, như không tổ chức Lễ khai hội, Chính lễ 18/02 âm lịch, không hành lễ tập trung đông người trong không gian hẹp... Thường xuyên thuyên truyền nhắc nhỡ du khách thực hiện đúng quy định 5K trong phòng chống dịch Covid-19; bố trí đảm bảo các phương tiện phục vụ du khách như: xe điện, thuyền máy, cáp treo và các loại hình dịch vụ khác; thành lập Tổ An ninh trật tự chuyên trách phục vụ lễ hội 24/24 giờ; không sử dụng dịch vụ thầy cúng tại chùa mà nhà chùa sắp xếp các sư thầy làm lễ khi du khách, phật tử có nhu cầu; bố trí các điểm phát, viết tấu sớ, làm lễ và phục vụ hương thảo mộc miễn phí cho phật tử, du khách khi đến lễ Chùa và tuy tâm cúng dường Tam bảo. Phân luồng đảm bảo an toàn giao thông trong Khu du lịch; lắp đặt biển báo, biển chỉ dẫn luồng ưu tiên cho các đoàn khách tour tuyến, các đoàn xe công vụ và bãi trông giữ phương tiện miễn phí cho người dân thuộc xã Thiên Lộc. Niêm yết các loại giá dịch vụ, các loại phí theo quy định và bán vé tham quan danh thắng cùng các loại vé dịch vụ khác tại một điểm để thuận lợi cho du khách... Trong 3 ngày đầu xuân Nhâm Dần, Khu du lịch đã đón hơn 3.000 lượt khách đến thưởng ngoạn và lễ Phật.
Với người dân xứ Nghệ và du khách thập phương, Hương Tích Tự đến nay vẫn ẩn chứa nhiều điều linh thiêng, huyền bí; nơi ngưng tụ, giao thoa của nhiều nét văn hóa tiêu biểu của Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo và tục thờ Mẫu muôn đời... Trong khoảnh khắc giao thời giữa tiết trời mùa xuân ấm áp, mỗi chúng ta hãy lắng lòng mình hướng về cõi Phật, vừa thưởng ngoạn cảnh non nước hữu tình, vừa được đắm mình trong những câu chuyện huyền sử mà như thực như hư, hãy đến nơi đây sẽ giúp chúng ta có những giây phút tĩnh tâm, cung niệm gửi đức tin nơi cõi Phật để vững bước trên đường đời./.