Chùa Hương Tích Can Lộc - Hà Tĩnh
Chùa Hương Tích thuộc địa phận xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Cách thành phố Hà Tĩnh về phía Đông Bắc khoảng 25 km, cách thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An khoảng 30 km về phía Đông Nam. Chùa Hương Tích nằm ở vị trí đặc biệt nhất trong dãy Hồng Lĩnh. Du khách đến với Chùa Hương Tích Can Lộc - Hà Tĩnh là đến với Núi Hồng huyền thoại với 99 đỉnh non cao gắn với sự tích 100 chim phượng hoàng bay về tìm chốn đậu, đến với danh thắng "Hoan Châu đệ nhất danh lam". Du khách sẽ được đắm mình trong thiên nhiên đất trời hòa quyện, với cõi phật linh thiêng, được nghe truyền thuyết về nàng Chúa ba Diệu Thiện hóa phật cứu độ chúng sinh và thưởng ngoạn vẻ đẹp hoang sơ, kỳ vĩ của một vùng “địa linh nhân kiệt”.
Chùa Hương Tích được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích kiến trúc danh thắng cấp quốc gia năm 1990 tại quyết định số 309/QĐ-BVHTT. Năm 2009, UBND tỉnh Hà Tĩnh ban hành quyết định Khu du lịch Chùa Hương Tích là khu du lịch cấp tỉnh.
Lễ khai hội chùa Hương hàng năm được chọn là lễ hội mở đầu năm du lịch Hà Tĩnh vào ngày mồng 6 tháng Giêng và chính lễ Chùa Hương được tổ chức vào ngày 18 tháng 2 âm lịch hàng năm, ngày công chúa Ba Diệu Thiện hóa phật. Vào dịp đầu xuân năm mới, nhất là vào mùa lễ hội hàng vạn lượt người về thắp hương lễ phật, cầu xin cuộc sống bình an, no đủ. Riêng với người Hà Tĩnh, chùa Hương Tích được xem là " Bàn thờ gia tiên ", dù ở đâu lòng người Hà Tĩnh vẫn luôn hướng về ngôi chùa linh thiêng này như hướng về cội nguồn quê hương, dân tộc.
Sự tích Chùa Hương gắn liền với huyền thoại dân gian về nàng chúa Ba Diệu Thiện, một hình ảnh cao đẹp tượng trưng cho phẩm hạnh của người phụ nữ Việt Nam giàu lòng nhân ái và bao dung, nghĩa tình và đức độ, biết quên mình vì nghĩa cả với lòng yêu thương con người bao la và luôn khát vọng vươn tới những giá trị chân - thiện - mỹ.
Truyền thuyết kể lại rằng, khoảng 500 năm trước Công nguyên, vua Sở Trang Vương sinh được ba người con gái là Diệu Ân, Diệu Duyên và Diệu Thiện. Khi ba công chúa đã trưởng thành, vua cha gả hai người chị cho hai quan trong triều. Đến lượt công chúa Diệu Thiện, vua muốn gả cho một viên quan võ có tài thao lược để sau này chăn dắt muôn dân. Biết tên quan võ kia là kẻ độc ác, nàng không tuân theo ý vua cha. Mặt khác, Diệu Thiện đã thề non, hẹn biển với quan ngự y Triệu Chấn - một người có tài, có đức, nhưng không được Trang Vương chấp thuận. Không nghe theo sự sắp đặt của vua cha, bị ruồng rẫy, phẫn chí Diệu Thiện bỏ ra ở chùa đi tu. Theo lệnh vua, viên quan võ đem quân đi trừng trị nàng. Hắn phóng hỏa đốt chùa. Nhưng Diệu Thiện và các tăng ni được Phật Tổ che chở cứu thoát. Phật tổ lại sai Bạch hổ đưa nàng trốn sang đất Việt Thường. Đến vùng núi Ngàn Hống, bên dòng suối Hương Tuyền và nghỉ chân ở đó, người đời sau gọi là trạm nghỉ Phật bà (Miếu Cô). Sau đó Thần Hổ lại đưa Diệu Thiện lên động cao Đá Đôi và ẩn thân trong hang đá. Sau nhiều lần hỏa hoạn Diệu Thiện lại được Thần Hổ đưa xuống động Hương Tích tu hành, chẳng bao lâu nổi tiếng là vị sư cô từ bi bác ái. Giữa lúc ấy, vua Trang Vương bị bệnh nặng, thầy thuốc bảo phải có tròng mắt và bàn tay của một người con gái tự nguyện hiến dâng mới cứu nổi tính mệnh. Hai con gái lớn không ai chịu hy sinh. Nghe tiếng ni cô ở Việt Thường, vua liền sai người sang cầu xin, Diệu Thiện biết cha mình độc ác, nhưng do lòng từ bi hỉ xả cứu vớt chúng sinh, bèn móc mắt, chặt bàn tay mình đem cho sứ giả... Vua được thuốc, khỏi bệnh sai người sang tạ ơn, mới biết người cứu vua chính là Diệu Thiện… Đức Phật cảm tạ tấm lòng của Diệu Thiện bèn ban phép cho mắt nàng sáng lại, bàn tay nàng mọc ra... ngày 18/2 âm lịch Diệu Thiện hóa thân, trở thành Phật Quan Âm ngàn mắt, ngàn tay. Cảm động trước tấm lòng và sự hy sinh của cô con gái út, Sở Trang Vương đã sang Ngàn Hống xây dựng chùa ở động Đá Đôi, người đời sau gọi là "Trang Vương lập tự".
Qua truyền thuyết, sử sách và hiện vật khảo cổ học chứng minh Chùa Hương Can Lộc - Hà Tĩnh được xây dựng vào thời nhà Trần và sau được trùng tu, sửa chữa vào thời Lê Trung Hưng. Năm Ất Dậu (1885) Chùa Hương bị hoả hoạn, cháy hoàn toàn. Năm Tân Sửu (1901) Tổng đốc An Tĩnh là Đào Tấn đứng ra kêu gọi nhân dân xây dựng lại Chùa Hương.
Quần thể danh thắng di tích Chùa Hương Tích Can Lộc - Hà Tĩnh gồm nhiều công trình khác nhau. Bắt đầu chuyến hành trình, chúng ta đến thắp hương ở Miếu Cửa Rừng để trình báo và cầu nguyện chư vị thần linh phụ hộ cho chuyến hành hương lên đất phật được bình an tốt đẹp. Đoạn đường từ Miếu Cửa Rừng đến Trạm nghỉ Phật bà tương đối bằng phẳng, hai bên đường rừng thông rì rào trong gió. Khi đến động Soi (dân địa phương gọi là Trại Dê) chúng ta bắt gặp một ngã ba nhỏ, lối đi về phía Tây là đường lên Am Giác Phổ (Am Bát Cảnh) được xây tại động Trúc. Am Giác Phổ được xây vào thời Trần (1282) đời vua Trần Nhân Tông, ngày nay dường như còn nguyên vẹn. Đây là một di tích văn hóa về Đạo giáo giúp du khách hoài niệm về một thời "vàng son" đã qua.
Tại Động Soi, đường đi thẳng là lên Trạm nghỉ Phật bà (tên thường gọi là Miếu Cô), nằm bên dòng suối Hương Tuyền, phía dưới là khe Quỷ Khóc, phía trên là một Am nhỏ, tương truyền là điểm dừng chân của Diệu Thiện trước khi được Thần Hổ Trắng đưa lên Hương Tích. Đoạn đường từ trạm nghỉ Phật bà lên Hương Tích Tự dài khoảng 1km. Từ đây du khách và phật tử phải trải qua một chặng đường dốc khá gian nan vất vả nhưng lại rất lý thú và ý nghĩa.
Quảng đường từ BQL Khu du lịch Chùa Hương lên đến Chùa Hương Tích gần 3,5km, trên hành trình về với cõi Phật, du khách và phật tử có thể chọn lựa hành trình cho mình theo sở thích, đi bộ, đi xe điện, đi thuyền và cáp treo. Nếu du khách chọn đi thuyền và cáp treo xin mời du khách lên thuyền bồng bềnh trên hồ Nhà Đường gần 2km, một hồ nước lớn có dung tích 3,8 triệu m3, du khách sẽ được thỏa sức ngắm mặt hồ mênh mông, xanh thẳm, tiếp đến du khách bộ hành trên quảng đường gần 1km là đến ca bin cáp treo, có chiều dài gần 1km với thiết bị, linh kiện, hiện đại tiên tiến nhất Châu Âu. Từ độ cao của hệ thống capin cáp treo du khách sẽ cảm nhận được vẻ đẹp kỳ vỹ của 99 đỉnh núi Hồng huyền thoại hòa quyện với tiên cảnh bồng lai của đất và người dân Can Lộc, tạo cho du khách một chuyến hành hương về với cõi phật linh thiêng đầy thú vị.
Chùa chính Hương Tích bao gồm các điện thờ, ban thờ và am thờ. Điểm gặp đầu tiên là cái sân rộng, bằng phẳng, người ta gọi là Bãi chợ Trời. Theo quan niệm của nhà Phật, đây là chợ Âm phủ, nơi gặp gỡ của các linh hồn. Từ Bãi chợ Trời, bước lên 97 bậc đá lên Chùa, đầu tiên là nhà Bái đường và Tam Bảo nơi thờ các tượng Phật (như Thập bát long thần, hộ pháp, Đức Thánh quan, Đường Tăng, Nam Tào Bắc đẩu, Quan thế âm). Về phía trái nhà Bái đường (phía Tây) là nhà thờ Tổ - nơi thờ các đức thánh và các nhà sư trụ trì ở chùa đã viên tịch. Phía phải (phía Đông) nhà Bái đường là Ban chúng sinh (Hàn Lâm sở), nơi cúng cô hồn, tượng Thần Hổ và Điện Thánh Mẫu (về phía Bắc). Ở trên cao là Am Diệu Thiện (Am Phật bà) - nơi Diệu Thiện hóa Phật. Du khách dâng lễ vào Tam bảo, sau đó thắp hương trước cửa Tiền đường, kế đến là các cung Thánh Mẫu, Tổ sư, Thần Bạch hổ, chúng sinh và Am Phật Bà. Phía Tây cách khoảng 200 -300m có giếng trời, nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt của Chùa Hương và Am Dược sư, nơi cư trú của Triệu Chấn khi đến Ngàn Hống tìm thuốc trị bệnh cứu người. Từ chùa đi về phía Bắc lên 380 mét là Nền Trang Vương - địa điểm xây Chùa Hương đầu tiên, được gọi là Trang Vương lập tự.
Trong những năm qua, được sự quan tâm của các cấp các ngành, sự đầu tư cung tiến của nhiều tổ chức cá nhân, đạo hữu xa gần, nên diện mạo khu du lịch ngày càng khởi sắc, các giá trị di sản được bảo vệ giữ gìn và phát huy, nhiều công trình được đầu tư xây dựng như:
- UBND huyện đã tập trung đầu tư, nâng cấp cơ sở hạ tầng như đường bộ lên nền Trang Vương, công trình chống sạt lở ở Chùa, đường ga đi, ga đến cáp treo, bến thuyền ngoài, kè đá lát và gạch sân Chợ Trời, mở rộng bãi giữ xe, điện chiếu sáng, xây dựng hệ thống ốt quán và đường đi tại quanh chùa, nâng cấp tu sửa tuyến đường từ Ban quản lý vào Miếu Cô để cho tập đoàn An Viên vận chuyển vật liệu xây dựng công trình.v.v.
- Công tác kêu gọi thu hút đầu tư ngày càng hiệu quả, nhiều công trình được xây dựng như quần thể Chùa, tháp tại Nền Trang Vương 50 tỷ đồng do Tập đoàn Vingroup công đức. Tập đoàn Điện lực Miền Bắc đầu từ và đưa vào sử dụng hệ thống điện chiếu sáng, sinh hoạt gần 05 tỷ đồng. Công ty Đầu tư hợp tác quốc tế Hoàng Gia (tại Hà Nội) công đức xây dựng hệ thống thùng rác bằng bê tông dọc đường đi bộ và nhiều hiện vật, đồ thờ và công trình có giá trị lớn như nhà Bái đường và lan can đá Am Phật Bà; Chùa Tam thế Phật bằng đá ở sân Thánh Mẫu; 02 tượng Quan Âm ngàn mắt ngàn tay; 03 lư hương đồng lớn; 01 cặp hạc đồng lớn và nhiều bàn thờ, đồ thờ có giá trị... ước tính giá trị trên 2,5 tỷ đồng.
- Dự án “Cải thiện vệ sinh môi trường Khu du lịch chùa Hương Tích thuộc dự án Phát triển cơ sở hạ tầng du lịch hỗ trợ cho tăng trưởng toàn diện tiểu vùng Mê Kông mở rộng” với tổng mức đầu tư gần 120 tỷ đồng đang được Ban quản lý dự án GMS triển khai và hoàn thiện các công trình giai đoạn 1 (gồm: hệ thống sân bãi phương tiện, nhà điều hành, quảng trường sân khấu, đường xe điện, hệ thống cây xanh, điện chiếu sáng, nhà vệ sinh công cộng...); giai đoạn 2 sẽ được triển khai xây dựng hạ tầng ở khu vực Chùa chính.
- Hệ thống Cáp treo, hệ thống thuyền, hạ tầng xe điện, sân bãi để xe, quảng trường và các loại dịch vụ liên quan ... sẵn sàng phục vụ du khách về với du lịch Chùa Hương.
Chùa Hương Tích không chỉ là nơi thờ Phật mà trở thành điểm du lịch hấp dẫn của hàng vạn du khách trong và ngoài tỉnh cứ mỗi dịp xuân về. Du khách về với Chùa Hương như tìm về cội nguồn của con người, đến với mãnh đất địa linh nhân kiệt để chứng kiến sự đổi thay của đất và người, sự hấp dẫn của quê hương Can Lộc - Hà Tĩnh. Vào dịp Lễ khai hội Chùa Hương Tích Can Lộc - Hà Tĩnh hàng năm sẽ có chương trình nghệ thuật đặc sắc, các môn thể thao truyền thống, trò chơi dân gian như: vật, kéo co, chọi gà, đẩy gậy...
Khu du lịch Chùa Hương Can Lộc - Hà Tĩnh chào đón du khách thập phương trong và ngoài nước về với Chùa Hương Can Lộc. Với sự phục vụ chu đáo và lòng hiếu khách của người dân Can Lộc sẽ tạo cho du khách có một cuộc hành hương thú vị về với cõi phật linh thiêng và chứng kiến sự đổi thay trên quê hương Can Lộc - Hà Tĩnh anh hùng.